Kübra Çetindağ Analiz Gazetesi
- Türkiye’deki serbest bölgelerin mevcut durumu hakkında bilgi verebilir misiniz? Türkiye ekonomisine katkısı nedir? Serbest bölgelerde yatırım yapmak için hangi teşvikler mevcuttur?
En son Bergama’da faaliyete başlayan Batı Anadolu Serbest Bölgesi ve Menemen’de kurulan Menemen Serbest Bölgesi ile sayıları 20’yi bulan serbest bölgeler, ülkemizin üretim istihdam ve katma değeri yüksek ihracat üsleridir. Ticaret Bakanlığı verilerine göre 2023 yılında 31 milyar dolar ticaret hacmi gerçekleştiren serbest bölgelerden gerçekleşen ihracat, önceki yıla göre yüzde 10,7 artışla 12,7 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bölgelerden AB’ye yapılan ihracat yüzde 11 düzeyinde artışla 6 milyar dolara, Kuzey Amerika’ya yapılan ihracat ise yüzde 27 artışla 1,7 milyar dolara ulaştı. Geçen yıl serbest bölgelerden gerçekleşen yaklaşık 13 milyar dolarlık ihracatın yarısından fazlası orta, ileri ve yüksek teknoloji sınıfındaki ürünlerden oluştu.
İller bazında bir sıralamaya dahil edilmiş olsaydı, 12,7 milyar dolarlık ihracatla beşinci sırada serbest bölgeler yer alacaktı. Serbest bölgelerin 2022 yılında bu sıralamadaki yeri Ankara’dan sonra altıncı sıradaydı, bu yıl bir basamak daha yükselmiş oldu. Türkiye’de sadece 24 il yıllık bir milyar doların üzerinde ihracat yapabilmişken, bu yıl 5 serbest bölgemiz ihracatını 1 milyar doların üzerine çıkardı.
Yatırım, üretim ve ihracatı artırmayı amaçlayan bu bölgelerimiz, yatırımcıya vergi muafiyeti ve indiriminin yanı sıra orta ve uzun vadede gelecek planı yapabilme, yerli ve yabancı pazarlara ulaşım kolaylığı, hazır altyapı ile bölge kurucu ve işletici firmaların dünya standartlarında sunduğu hizmet kalitesi gibi birçok avantaj sağlıyor. Finansman bulmanın zorlaştığı günümüz koşullarında yatırımcı, bölgelerimizde sermayesini arazi ve bina satın almaya ayırmadan, üretime hazır binaları kiralayarak esnek şekilde büyüyüp küçülebiliyor. Bu avantaj da yerli ve yabancı yatırımcıların tercihinde belirleyici oluyor. Yatırımcının faaliyet ruhsatını aldıktan sonra 1 ay içinde düğmeye basıp üretime geçebiliyor olması, bölgelerimize yatırımın cazibesini arttırmaktadır.
Bölgelerdeki firmalar bir yıl içerisindeki üretimlerinin yüzde 85’i ve üzerini aynı yıl içerisinde ihraç etmeleri durumunda çalışanların gelir vergisinden muaftırlar.
Ayrıca bütün firmalar için; herhangi bir fiyat ya da kalite kısıtlamasına tabi değildirler.
Serbest Bölgeler Türkiye ve AB arasındaki Gümrük Birliği anlaşmasının bir parçası olarak kabul edilmiştir ve buralarda üretilen mallar A.TR belgesi düzenlenmesi halinde AB üyesi ülkelere serbest olarak gönderilebilir. Ayrıca Türkiye’de gümrük vergisine tabi olan Gümrük Birliği dışında yer alan ülkelerden gelen ürünlere de serbest bölgelere girişte herhangi bir gümrük vergisi uygulanmaz. Bununla birlikte 3. parti ülkelerden gelen ürünler serbest bölgeye geldikten sonra direk ya da üretimin bir girdisi halinde AB üyesi ülkelere gönderilecekse, bu durumda bu ürünlerle ilgili Telafi Edici Vergiler ödenmek zorundadır.
Küresel piyasalarda büyümek isteyen yatırımcılarımızı, serbest bölgelerimizin rekabet üstünlüğü sağlayan avantajlarından yararlanmaya davet ediyoruz.
- Serbest bölgelerde kaç işletme faaliyet göstermektedir? İşletmelerin ortalama büyüklüğü nedir? Hangi sektörlere üretim yapmak daha avantajlıdır?
Serbest bölgelerde Aralık 2023 itibariyle 545’i yabancı olmak üzere toplam 2 bin 108 firma faaliyet gösteriyor. Bu bölgelerdeki istihdam geçtiğimiz yıl yüzde 6,9 artışla 97 bin 588 kişiye ulaşmış durumda.
Dünyanın en büyük ilk 500 şirketi arasında yer alan firmalardan tutun da tek çalışanı olan en küçük şirkete kadar, değişen büyüklükte firmalar bölgelerimizde faaliyet göstermektedir. Türkiye’deki serbest bölgelerde karma endüstriyel bir yapı söz konusudur. Sadece yazılım ve bilişime dayalı firmaların yoğunlaştığı İstanbul İhtisas Serbest Bölgesi (İSBİ) ihtisaslaşmıştır. Diğer bölgelerimizde yüksek teknoloji içeren, emek yoğun ve ihracata yönelik üretim yapan sektörler faaliyet göstermektedir.
- Doğru politikalar ve uygulamalar ile serbest bölgeler, Türkiye’yi uluslararası yatırımcılar için cazip bir destinasyon haline getirebilir ve ülke ekonomisine önemli katkılar sağlayabilir. Yabancı sermayenin güvenle ülkemizde yatırım yapmalarını teşvik etmek için serbest bölgelerde hükümet, yerel ve özel sektör iş birlikleriyle ne gibi çalışmalar yapılabilir?
Bölge kurucu ve işleticisi şirketler olarak hem mevcut yatırımcıyı korumak hem de yeni DYY kazanmak için yatırımcıya dünya standartlarında kaliteli hizmet sunuyor ve yatırımcıyı memnun etmek konusunda sorumluluklarımızı yerine getiriyoruz. Diğer taraftan yerli ve yabancı yatırımcıların serbest bölgelerde yatırım kararı almasında etkili olan istikrar, güven, şeffaflık, öngörülebilirlik ve hesap verilebilirlik gibi önemli unsurların devamlılığını sağlamak için de tüm kesimlere düşen sorumluluklar bulunuyor. Mevzuat güncellemelerinde, müktesep haklar korunarak, sanayicinin rekabet gücünü artırmaya yönelik düzenlemeler yapılması yatırımcı güvenini güçlendirecektir. Bu çalışmalar yapılırken de ilgili tüm paydaşların görüş ve önerileri dikkate alınarak revizyonların yapılması, bu konuda çalışma gruplarıyla ilerlenmesi, kamu ve özel sektör nezdinde etkin girişimlerin yürütülmesi faydalı olacaktır. Kamu kurumlarının, serbest bölgeleri etkileyebilecek mevzuat düzenlemelerini yaparken serbest bölgeleri de bir paydaş olarak sürece dahil etmesi yararlı olacaktır.
- Doğu Anadolu Bölgesi’nin özellikle Ermenistan sınırı, Iğdır, Van, Hakkari gibi şehirlerin kendine özgü dinamikleri ve potansiyeli göz önünde alındığında, sürdürülebilir bir turizm modeli geliştirilmesinde önemli bir konuma sahip olduğunu görüyoruz. Bu lokasyonda turizm serbest bölgelerinin kurulmamasının nedenleri nelerdir?
Türkiye’de serbest bölgeler, ülkede üretim ve ihracatın desteklenmesi amacıyla kurulduğu için mevzuatı da bu niteliklere uygun hazırlanmıştır. Mevcut mevzuat turizm serbest bölgelerinin kurulmasına uygun değildir. Turizm sektörüne yönelik serbest bölge kurulacaksa, bunun kamu ve ilgili sektör temsilcileri tarafından çok iyi analiz edilmesini ve buna göre hareket edilmesini öneriyoruz.
Serbest bölge ilan edilecek alanların fizibilitesinin çok detaylı ve hassas yapılması, kaynak kullanımının israfını önleyecek ve doğru yatırımların yapılmasını sağlayacaktır.
Serbest bölgelerde ne kadar yabancı sermaye yatırımı yapılmaktadır? Yatırım getirisi ne kadar olabilir ve yatırım likiditesi nasıl olmalıdır?
Toplam 7,5 milyar dolarlık yatırım miktarına erişen serbest bölgelerimizde, yabancı sermaye yatırımları ise yaklaşık 3 milyar dolar civarındadır. Aralık 2023 itibariyle faaliyet gösteren 2 bin 108 firmanın 545’i yabancı sermayeli firmalardan oluşmaktadır. Bölgelerimizde artan yabancı yatırımların önemli bir bölümü de mevcut faaliyetteki firmaların yatırımlarını arttırmalarından kaynaklanıyor. Bu da bölgelerimize gelen yabancı firmaların verimliliklerinin yüksek olduğunu göstermektedir.
- Yerli ve yabancı ortaklıklar serbest bölgelerde nasıl kurulmaktadır?
Serbest bölgelerde yerli ve yabancı gerçek veya tüzel kişiler gerekli prosedürleri sağlayıp faaliyet ruhsatı alarak faaliyette bulunabilirler. Serbest bölgelerde faaliyet gösterecek tüzel kişiler için yerli veya yabancı sermaye sınırlaması yoktur. Bölgelerde sağlanan muafiyet ve teşvikler açısından da yerli veya yabancı sermaye ayrımı yapılmaz.
Serbest bölgede ruhsat alarak faaliyet göstermek için serbest bölge adresli yeni bir şirket kurulması veya kurulu bir şirketin şubesinin açılması gereklidir.
Şirketin, yerli veya yabancı sermayeli olarak kurulması mümkündür. Yerli şirketlerin yanı sıra yabancı şirketlerin de serbest bölge şubesi açılabilir.
Serbest bölgede şirket veya şube kurarak faaliyet göstermek isteyen yerli veya yabancı tüzel kişiler tarafından 1998/4 Sayılı Genelgeye uygun olarak hazırlanan ana sözleşme taslağı, ruhsat başvuru aşamasında Faaliyet Ruhsat Müracaat formu ve forma eklenmesi gereken evraklarla birlikte Ticaret Bakanlığı’na gönderilir. Ticaret Bakanlığı tarafından başvuruya ön onay verilmesini müteakip şirket kuruluşuna ilişkin diğer belgelerle birlikte şirket kuruluşu için Ticaret Siciline başvurulur. Kurulmak istenen şirket Türk Ticaret Kanunu hükümlerine tâbi olacaktır.
Serbest bölgede şube yoluyla faaliyet gösterilmesi halinde, şirket merkezinin muhasebe kayıtları ile serbest bölgedeki şubenin faaliyetlerine ilişkin muhasebe kayıtlarının ayrı ayrı tutulması zorunludur.
- Yabancı yatırımcıya odaklanırken yurtdışında faaliyet gösteren yerli yatırımcılarımızı unutuyoruz. Kendi vatandaşımızı ülkesine yatırım noktasında teşvik için neler yapılabilir?
Serbest bölgelerimizde sunulan teşvik ve avantajlar yerli sermayeli firmalarımıza da eşit olanaklar sağlamaktadır. Bölgelerimizde faaliyet gösteren firmaların dörtte üçünün yerli şirketlerden oluşması da Türk firmalarının bölgelerin sunduğu teşvik ve avantajlardan yararlanarak küresel piyasalarda rekabet güçlerini arttırdığını göstermektedir. Ayrıca şu anda serbest bölgelerimizdeki doluluk oranı yüzde 77’in üzerinde. Halen yerli ve yabancı yatırımcılara sunabileceğimiz yatırım alanlarımız bulunuyor. Bizle irtibata geçen yatırımcılara Derneğimiz her türlü desteği sunmaktadır.
- SEBKİDER’ in demeçlerinde ‘’Dün Türkiye serbest bölgelerini model alan ülkeler, bugün rakip oldu’’ ifadenize denk geldim. Biz o gün neleri yanlış yaptık da, bugün neleri kaçırdık?
Sürekli yükselen grafiklerle gelişmelerini sürdüren serbest bölgelerimizin farklı ülkelerin ilgisini çektiğini, bölgelerimize gelen heyetlerden görebiliyoruz. Özellikle gelişmekte olan ülkeler, Türkiye’nin başarılı olduğu serbest bölge ve OSB modellerini alarak kendi ülkelerinde uyguladılar. Bu ülkelerin daha cazip imkanlar ve teşvikler sunarak ülkemizden çektiği yatırımlar da oldu. Bu durum bizim bir şeyleri yanlış yapmamızdan değil, rekabetin doğal sonucundan kaynaklanıyor. Rekabette üstünlük sağlamanın en etkili yolu, sistemlerimizi adil, öngörülebilir, şeffaf ve rekabet edilebilir şekilde dünyadaki gelişmelere ve beklentilere uygun olarak sürekli iyileştirmekten geçmektedir.
